Antropologia cudowna

W czwartej księdze Dialogów Grzegorz Wielki następująco przedstawił chrześcijańską wersję platońskiego mitu jaskini:

Wyobraźmy sobie, że ciężarna kobieta została wtrącona do więzienia i tam urodziła syna. Dziecko zostało wychowane i wyrosło w więzieniu. Jeśli matka mówiłaby mu o słońcu, księżycu, gwiazdach, o górach i polach, o latających ptakach, pędzących koniach, chłopiec, urodzony i wychowany w więzieniu, znałby tylko ciemności lochu i choć słyszałby o tych rzeczach, wątpiłby w ich istnienie, ponieważ nie poznał ich z doświadczenia. I tak ludzie urodzeni wśród ciemności wygnania, gdy słyszą o sprawach najwyższych i niewidzialnych, wątpią, czy istnieją one naprawdę, ponieważ znają tylko te niższe, widzialne dobra, pośród których się narodzili.

Powyższy opis stanowi wstęp do licznych opowieści o cudach, wśród których znakomita większość dotyczy niezwykłych śmierci świętych mnichów i mniszek oraz powrotów duchów z zaświatów. Zbiór ten stał się niewątpliwie inspiracją dla opata Cluny, Piotra Czcigodnego, tworzącego ponad 500 lat po śmierci Grzegorza kolekcję cudów De miraculis. Obok podobieństwa wielu przedstawianych przez autorów motywów wyróżnia się ich wspólne przekonanie, że cudowne opowieści służą umocnieniu wiary i obyczajów odbiorców dzieła, stanowiąc dla błądzących wśród rzeczywistości doczesnej furtkę ku temu, co niewidzialne i wieczne.

Podobieństwo Dialogów Grzegorza do De miraculis Piotra – dzieła, którego analizie poświęcone jest niniejsze studium, wydaje się znamienne ze względu na momenty w rozwoju monastycznej tradycji, w których obaj pisali.